In Memoriam Jan Nico Homan van der Heide

In Memoriam

Jan Nico Homan van der Heide

Jan Nico Homan van der Heide werd geboren op 1ste Kerstdag 1926 in Soebang op Java, een heel klein dorpje op ca. 100 km ten zuidoosten van Batavia (Jakarta). Zijn moeder was Lydia Emma Meihuizen uit Veendam en zijn vader was Ir. Jakob Homan van der Heide uit Buitenzorg (Ned. Ind.). Na de oorlog te hebben doorgebracht in Maarssen ging Jan geneeskunde studeren in Utrecht, waar hij in februari 1954 afstudeerde. Op 2 februari 1952 trouwde Jan met Henriëtte L. Dinger in Amsterdam.

Het bleek hem moeilijk een opleidingsplek heelkunde te vinden, maar hij kon in 1953 een jaar volontair werken in Groningen bij prof. Leendert Eerland om daarna met de opleiding te beginnen. Eerland was in 1937 benoemd als hoogleraar en afdelingshoofd heelkunde in het toenmalige Algemeen Provinciaal Stads en Academisch Ziekenhuis (APSAZ) te Groningen en had toen langdurig gewerkt in toenmalig Nederlands Indië. Eerland was één van de oprichters van de Nederlandse Vereniging voor Thoraxchirurgie in 1948. In die tijd bestond de thoraxchirurgie voornamelijk uit longchirurgie en was de hartchirurgie jong en klein. De hartchirurgie die Eerland uitvoerde bestond destijds voornamelijk uit het sluiten van de ductus Botalli, resectie van coarctatio aortae en “gesloten” mitraalklep dilatatie volgens Tubbs.

In dat jaar 1953 werd Homan van der Heide verzocht bij de fysioloog prof. Brinkman te kijken naar een prototype van een Hart-Long-Machine (HLM) die niet functioneerde en deze te repareren. Homan van der Heide was een meer dan goede modelbouwer van treinen en later ook vliegtuigen, evenals zijn vader en was in staat om van niets iets te maken. Deze HLM’s waren op dat moment nog in ontwikkeling en moesten zelf gebouwd worden met gebrekkige specificaties. Met behulp van materialen en pompen uit de USA die bekostigd werden door zijn vader, bouwde Jan uiteindelijk een totaal andere HLM, die wel functioneerde maar niet onmiddellijk kon worden gebruikt, vanwege kinderziektes en de nog ontwikkelende fysiologie rondom het gebruik. Het werkingsmechanisme van de gasuitwisseling met het bloed bestond destijds uit gasbellen die door het bloed werden geperst waarbij zuurstof en kooldioxide diffusie plaats vond, de z.g.n. “bubble oxygenator”. Het bloed moest dan ontdaan worden van resterende bellen en schuim voor het weer kon worden geïnfundeerd in een patiënt. Essentieel voor de veiligheid was dat het gebruikt werd gecombineerd met hypothermie. Parallel aan deze ontwikkeling werden eenvoudige defecten, zoals een ASD, gesloten onder kort circulatie arrest bij matige hypothermie.

De door Homan van der Heide zelf geconstrueerde HLM werd in Groningen vanaf de voltooiing CIRRESTOR genoemd, een samentrekking van circulatie en respiratie. Uiteindelijk werd op 8 mei 1957 voor het eerst succesvol een ASD gesloten met behulp van deze zelfgebouwde cirrestor. Daarmee waren Eerland en Homan van der Heide de eersten op het vasteland van Europa om een dergelijke “open hartoperatie”, d.w.z. met behulp van HLM, uit te voeren. Met als titel van zijn proefschrift: “Intracardiale chirurgie met behulp van een cirrestor: een experimentele en klinische studie”, promoveerde hij daarop cum laude in 1960.

Jan werd benoemd tot lector in de Heelkunde in 1963 en tot hoogleraar in 1966. In de tussentijd kwam vanaf 1960 Anton Eijgelaar het team voor de hart-long chirurgie versterken. Homan van der Heide en Eijgelaar zouden daarna als centraal duo de hart-long chirurgie uitvoeren en uiteindelijk 24 chirurgen opleiden in het in 1974 erkende specialisme cardio-pulmonale chirurgie. Eijgelaar nam de verantwoordelijkheid over voor een sectie kinder- en congenitale CTC. De afdeling thoraxchirurgie werd eind jaren 80 binnen het Academisch Ziekenhuis verzelfstandigd in de vorm van een Thorax Centrum, waarbinnen ook de Cardiologie een plaats kreeg als onderafdeling.

Naast de HLM ontwikkelde en implanteerde Homan van der Heide ook de eerste pacemakers, die later werden ondergebracht in het bedrijf Vitatron. De ontwikkeling van die pacemakers verliep voorspoedig en werden weldra in grote hoeveelheden gebruikt.

Transplantatiechirurgie kreeg vanaf het begin aandacht met het aantrekken van Wildevuur, die samen met Bredée in 1990 gaandeweg al tijdens hun heelkundige opleiding het team voor de CTC kwamen versterken.

Naast deze inhoudelijke ontwikkelingen had Homan van der Heide grote bemoeienis met het bestuur van de NVT, aanvankelijk in de “Inner Circle”, een soort Senaat, waar het verenigingsbeleid werd bepaald door afdelingshoofden en maatschap voorzitters. Daarin speelden de verzelfstandiging in 1974 een belangrijke rol, evenals het bestrijden van de snel groeiende wachtlijsten en de daarmee samenhangende onderhandelingen met verschillende overheden.

Op 1 januari 1990 nam Homan van der Heide afscheid van de afdeling met zijn pensionering en gaf de leiding van de afdeling over aan Eijgelaar. Zijn afscheidscollege werd uitgesproken op 6 februari 1990 en had als titel: “Met hart en ziel”.

mede namens het bestuur,
Tjark Ebels